ჯემალ ქარჩხაძის “მდგმური”

წიგნის მაღაზია “სანტა ესპერანსას” პროექტი “ანოტაცია”. მეორე დავალება.

ერთხელ ვიფიქრე, რომ წიგნში ადამიანს ის უყვარს, რაც თვითონაა.  უფრო გასაგებად რომ ვთქვათ, თითოეულ ჩვენგანს ის წიგნი მოსწონს, რომელშიც მისი “მეს” თუნდაც მცირედი ნაწილია, ანარეკლია… აქამდე წაკითხულ წიგნებშიც ალბათ ჩემს თავს ვპოულობდი და ყველაზე მეტად სწორედ ის მომწონდა, რომელიც შემაცნობინებდა ჩემს შინაგან სამყაროს და მაპოვნინებდა იმას, რასაც აქამდე ჩემში და ჩემს გარეთ ვეძებდი.

ძალიან რთულია პირდაპირ და შესავლის გარეშე ისაუბრო ჯემალ ქარჩხაძეზე, მითუმეტეს ობიექტურად, რადგან ამ უკანასკნელთან ყველას სუბიექტური დამოკიდებულება აქვს, მათ შორის მეც. ჯერ “იგი” წავიკითხე და შემიყვარდა განსხვავებული, მოაზროვნე და მასისაგან გამორჩეული ადამიანის ქომაგი მწერალი, შემდეგ “დრო” წავიკითხე და სულ სხვანაირად შევხედე დროის განსაზღვრებას, ბოლოს “მდგმურსაც” მივადექი და აქ სრულიად ამოტრიალდა, გადატრიალდა და შემობრუნდა ის, რასაც ადამიანები მსოფლმხედველობას უწოდებენ.

“მდგმური” ეს ის რომანია, რომლის სათაურიც ზუსტად შეეფერება მის შინაარს. ერთი ჩვეულებრივი ინჟინერი კაცის ისტორია, რომელიც ხან ვის შეეკედლება საცხოვრებლად და ხან – ვის. მაგრამ არ გეგონოთ, რომ მთელი წიგნი ინჟინერის ისტორიაზეა აგებული, მე ვფიქრობ, ამ კაცზე მეტად მწერალი თქვენზე გესაუბრებათ, როგორც უკვე ვახსენე, მდგმურის ისტორიის წაკითხვით თქვენ საკუთარ ისტორიას ქმნით.

რომანის მთავანი გმირი ეგვიპტეზეა შეყვარებული, ნეფერტიტის გამოსახულებით გადარეულს ცხოვრებაში ყველაზე ძვირფასად აღმოსავლური სული და სამყარო მიაჩნია. “მდგმურის” წაკითხვამდე მეგონა, რომ აუცილებელი იყო დასავლურ და აღმოსავლურ საწყისს შორის არჩევანი გამეკეთებინა. ამას მაიძულებდა არამარტო სახელმწიფო და საზოგადოება, არამედ თვითონ ლიტერატურაც (მაგ.”ჯადოსნური მთის” სეტემბრინის დებულებები).  “მდგმურის” წაკითხვის შემდეგ მივხვდი, რომ ეს ორი საწყისი კი არ უპირისპირდება, არამედ ავსებს ერთმანეთს. ევროპული აზროვნების და კულტურის სიყვარულს დაემატა ნილოსის, როგორც ვეებერთელა ნიანგისა და ფრესკების სიყვარული, რომელთა ფერებსაც უჩვეულო ძალა აქვს.

წიგნი სავსეა კითხვებით. უბრალო კითხვებით კი არა, რომლებიც პირდაპირაა დასმული და ბოლოს კითხვის ნიშანი მოსდევს, არამედ განსაკუთრებული, ლიტერატურული კითხვებით, რომლებიც თავისით ჩნდება ჩვენს ცნობიერებაში თითოეული აბზაცის წაკითხვის შემდეგ. ჯემალ ქარჩხაძე გვაიძულებს დავეჭვდეთ ყველაფერში, დაგვებადოს კითხვები და შემდეგ რომანშივე ვიპოვოთ მათი პასუხი. მაგალითად:

რომელია სწორი გზა?

“ნუთუ მართლა სხივებივითაა ჩვენს წინ გაშლილი ნაირნაირი გზები და, საითაც მოგვეპრიანება, იქით წავალთ? ვინც აქეთ წავიდეს.. მაგრამ უთვალავი გზიდან ნამდვილი მარტო ერთია. და სწორედ იმ ერთს აწერია, ვინც აქეთ წავიდეს, ვეღარ დაბრუნდესო. მეტისმეტად მძიმე გამოცდა ხომ არ არის ისეთი უსუსური არსებისათვის, როგორიც ადამიანია? ვისაც არჩევანის წინაშე აყენებ, არჩევანის ძალაც უნდა მისცე. იქნებ არჩევანი ტყუილია? იქნებ ჯაჭვი დაბადებიდანვე იკვრება და ყოველ რგოლს აუცილებლობის გზით მივყევართ მომდევნო რგოლამდე? დანარჩენი გზები კი მხოლოდ იმიტომ არსებობს, რომ ეჭვებმა დაგვღრღნას და უფრო მწარედ განვიცადოთ ჩვენი არსებობა?”

არსებობს თუ არა კარგი და ცუდი?

“განუმზადებელ.. ერთადერთი ბუნებრივი ფორმა ქაოსია. მოწესრიგება ბუნებრივის დამახინჯებაა.. მოწესრიგება.. დამახინჯებაა. საკვირველია როგორ გვაქვს სი ტყვები დაყოფილი და დახარისხებული. “წესრიგი” ნიშნავს კარგს. “ქაოსი” ნიშნავს ცუდს. რატომ?.. ნეტა ფსიქიკა მოქმედებს ცნებებზე თუ ცნებები მოქმედებენ ფსიქიკაზე? თუ არც ერთი და არც მეორე, უბრალოდ “კარგი” და “ცუდი” პირობითი აღნიშვნაა, როგორც “პლუსი” და “მინუსი”? აბა ისე რანაირად ხდება ცნებების დაყოფა “კარგებად” და “ცუდებად” ვინ ახარისხებს.. რატომ არავის მოუვიდა თავში ისეთი ლექსიკონის შედგენა, სადაც სიტყვები დალაგებული იქნება არა ანბანის მიხედვით, არამედ უარყოფით და ნეიტრალურ სიტყვებად?.. ალბათ ნეიტრალური სიტყვებიც არსებობს.”

წიგნში, რომელშიც ყველაფერი ამბივალენტურია, დიდი ადგილი ეთმობა ხორცისა და სულის დაპირისპირებასაც. ორი ქალიდან ერთი სავსე, ვნებიანი და მიმზიდველი… მეორე – სპეტაკი სულის მქონე, ნარნარა და კეთილშობილი… მდგმური – გაორებული, შუაზე გახლეჩილი… მკითველისთვის იმდენად ნაცნობია ყველაფერი, ხანდახან ფიქრობს, იქნებ მე ვარ ის, ვინც მდგმურის მაგივრად უნდა დაეცეს მორალურად, რომ შემდეგ ამაღლდეს? ვინ იცის, იქნებ მართლაც ჩვენ ვართ ის, ვინც ნადგურდება სულიერად, რომ შემდეგ ახლიდან დაიბადოს…